Cánh Đồng Bất tận - Nguyễn Ngọc Tư

Cánh Đồng Bất tận


Phần
1






Con kinh nhỏ nằm vắt qua một cánh đồng rộng. Và khi chúng
tôi quyết định dừng lại, mùa hạn hung hãn dường như cũng gom hết nắng đổ
xuống nơi này. Những cây lúa chết non trên đồng, thân đã khô cong như
tàn nhang chưa rụng, nắm vào bàn tay là nát vụn. Cha tôi tháo cái khung
tre chắn dưới sàn ghe, bầy vịt lúc nhúc chen ra, cuống quýt, nháo nhào
quẫy ngụp xuống mặt nước váng phèn. Một lớp phèn mới, vàng sẫm quánh lại
trên bộ lông của những con vịt đói, nhớp nháp bám trên vai Điền khi nó
trầm mình bơi đi cặm cọc, giăng lưới rào bầy vịt lại. Tôi bưng cái cà
ràng lên bờ, nhóm củi.
Rồi ngọn lửa hoi hót thở dưới nồi cơm đã lên
tim, người đàn bà vẫn còn nằm trên ghe. Ngay cả ý định ngồi dậy cũng xao
xác tan mau dưới những tiếng rên dài. Môi chị sưng vểu ra, xanh dờn. Và
tay, và chân, và dưới cái áo mà tôi đã đắp cho là một cái áo khác đã bị
xé tả tơi phơi những mảng thịt người ta cấu nhéo tím ngắt.
Và những
chân tóc trên đầu chị cũng đang tụ máu. Người ta đã lòn tay, ngoay
chúng để kéo chị lê lết hết một quãng đường xóm, trước khi dừng chân một
chút ở nhà máy chà gạo. Họ giằng ném, họ quăng quật chị trên cái nền
vương vãi trấu. Vai nữ chính, một người đàn bà xốc xếch đã lạc giọng,
đôi lúc lả đi vì ghen tuông và kiệt sức. Nhưng đám đông rạo rực chung
quanh đã vực tinh thần chị ta dậy, họ dùng chân đá vói vào cái thân xác
tả tơi kia bằng vẻ hằn học, hả hê, quên phứt vụ lúa thất bát cháy khô
trên đồng, quên nỗi lo đói no giữa mùa giáp hạt. Cuộc vui hẳn sẽ dài,
nếu như không có một ý tưởng mới nảy ra trong cơn phấn khích. Họ dùng
dao phay chạt mái tóc dày kia, dục dặc, hì hục như phạt một nắm cỏ cứng
và khô. Khi đuôi tóc dứt lìa, được tự do, chị vùng dậy, lao nhanh xuống
ghe chúng tôi như một tiếng thét, lăn qua chân tôi, đến chỗ cha, làm đổ
những bao trấu cha vừa mới xếp.
Đám người ngơ ngác mấy giây để chấp
nhận việc con mồi bỏ chạy. Tôi mất mấy giây để háo hức thấy mình nghĩa
hiệp như Lục Vân Tiên, tôi lồm cồm xô ghe dạt khỏi bờ, sợ hãi và sung
sướng, tôi cầm sào chống thục mạng ra giữa sông, mắt không rời đám người
đang tràn ra mé bờ chực lao xuống, nhảy nhót điên cuồng. Rồi tiếng chửi
rủa chói lói chìm đi, tiếng bầy vịt tao tác kêu dưới sạp chìm đi, trong
tôi chỉ có âm thanh của chiếc máy Koler4 nổ khan, rung bần bật dưới tay
Điền, khạc ra những đám khói khét lẹt, đen ngòm. Khói trôi về phía sau
chúng tôi, mờ nhoè những bóng người đang tuyệt vọng ngó theo, bàn tay
nào đó cầm nắm tóc của chị vẫy lên phơ phất phơ phất …
Cha tôi không
đóng vai trò gì trong cuộc tháo chạy ấy, ông im lặng, khi đã đi khá xa,
cha ra đằng mũi cầm sào. Tôi bò vào trong ghe, lấy áo đắp lên người
chị, sao cho che được đôi vú rách bươm và khoảng đùi rướm máu. Chị cười
mếu máo, nói cảm ơn bằng mắt và thiếp đi.
Suốt một quãng đường, chị
không hề thay đổi thế nằm, im lìm, lạnh ngắt như người chết. Trong ghe
chỉ trôi mênh mang những tiếng rên khi dài, khi ngắn, khi thiu thỉu buồn
xo, lúc nghe như tiếng nấc nghẹn ngào…
Nhờ vậy mà chúng tôi biết
chị còn sống, để đi với chúng tôi gần hết con sông Bìm Bịp, đến cánh
đồng hoang vắng này. Điền hơi lo lắng khi nghe chị vẫn còn rên rỉ, nghĩ
là chị đã đói, nó hối tôi nấu cơm mau. Nó thấy tiếc vì trên ghe chỉ còn
mấy con khô sặt mặn chát, “tui nuốt còn không vô, nói chi…”
Nhưng
chiều hôm đó và cả ngày sau, chị không ăn. Chị từ chối cả uống nước, đợi
đôi môi khô đã bắt đầu nứt ra, chị mới chịu hớp một vài ngụm ít ỏi,
dường như chỉ đủ ướt môi. Đói và khát, nhưng chị còn sợ đau hơn. Người
ta đã đổ keo dán sắt vào cửa mình của chị…
Tôi nói lại với cha và
Điền trong bữa cơm. Tôi nghe hai người lặng đi, tiếng đũa tre khua vào
miệng chén ngưng bặt. Điền ngó tôi và tôi thì đọc được sự ghê sợ, kinh
tởm cồn lên trong mắt cha. Điền chan nước vào chén, lua vội vàng rồi men
theo con đường đất dọc mé kinh, nó đi vào trong xóm. Tôi dặn vói theo,
ghé tiệm mua giùm ngàn rưỡi đường cát.
Chắc gió đã bạt mất lời tôi,
khi quay về, Điền không mang theo gì, nó lẳng lặng xòe tay trước mặt
tôi, tay nó dính một lớp gì đó, bóng mượt, trong suốt, và đang khô quánh
lại, khiến những ngón tay đơ ra như đá. Điền bảo, “Keo dán sắt…”. Dường
như những người sản xuất ra loại keo này cũng không ngờ nó nhiều công
dụng đến thế. Hai chị em tôi tỉ mẩn lột lớp keo ra, mảng da non trên bàn
tay nó bỏng đỏ nhừ, tươm máu. Chúng tôi cùng ngó về chỗ khoang ghe,
nghe tiếng thở thênh thang cùng gió…



Nguyễn Ngọc Tư

Cánh Đồng
Bất tận


Phần
2






Cánh đồng không có tên. Nhưng với tôi và Điền, chẳng có nơi
nào là vô danh, chúng tôi nhắc, chúng tôi gọi tên bằng những kỷ niệm mà
chúng tôi có trên mỗi cánh đồng. Chỗ chị em tôi trồng cây, chỗ Điền bị
rắn cắn, chỗ tôi có kỳ kinh nguyệt đầu tiên… Và mai này khi trôi dạt đến
một nơi nào khác, nhắc đến cánh đồng này với cái tên của chị, chắc
chúng tôi sẽ xốn xang.
Sáng sớm ngày thứ ba, chị ngồi dậy được, ngó
quanh, chị hỏi, “Trời đất ơi, chỗ nào mà vắng tanh vậy nè”. Làng xóm xa
xa đằng phía những rặng dừa xanh thẩm. Đồng đất trống trơn, trên đôi bờ
kinh chơ vơ những cây gòn. Hai đứa nhỏ đầu mướt sương đang hí húi trộn
thức ăn cho vịt, nhìn chị ngạc nhiên đến ngây ngất. Giọng nói chị không
bị thương tích gì hết, trong vắt và ngọt ngào.
Chị hỏi “Tắm ở đâu,
mấy cưng ?”. Tôi chỉ xuống kinh. Chị ngó những váng phèn, ngao ngán.
Điền nói, đằng kia có một cái ao.
Đó là một hố bom cũ, bình bát mọc
quanh, rau muống chằng chịt phủ kín mặt nước, cọng rau ốm nhằng, đỏ au.
Chỗ này, hôm qua, Điền đã câu được những con cá thát lát ú mềm. Chị trầm
mình dưới đó rất lâu, chẳng kỳ cọ gì, chỉ để nước lạnh chườm dịu lại
những chỗ đau. Lúc chị lên bờ, tôi thấy máu lợn cợn theo những giọt nước
nhỏ xuống giữa hai đùi, chắc chị đã làm gì với chỗ keo dán ác nghiệt
ấy. Rồi cũng lâu lắc, cũng cà nhắc từng bước ngắn như lúc đi, chị với
tôi quay lại bờ kinh. Điền hí hửng khi thấy chị chịu mặc chiếc áo sơ-mi
thẫm phèn và cái quần cụt quăn queo của nó.
Chỉ có cha lầm lì dọn cỏ
quanh chòi. Chỉ có cha là hờ hững với thành quả của hai chị em tôi.
Không chấp thái độ lạt lẽo của cha, chị ngó về phía người đàn ông đang
vồng lưng trong nắng sớm, chếnh choáng: “Ba mấy cưng đẹp trai dễ sợ…”.
Vì
lẽ đó ? Có phải vì cha mà chị ở lại với chúng tôi, trên một cánh đồng
vắng ngắt. Những vết thương đã lành rất mau. Chị cười, bị đánh hoài riết
cũng quen. Tôi hỏi chị làm gì để bị đánh. Chị cười, “Làm đĩ”. Rồi có lẽ
chị áy náy vì quá sỗ sàng với chúng tôi, chị vò đầu Điền “chắc mấy cưng
không biết đâu…”.
Điền nhìn tôi cười. Chúng tôi đã gặp nhiều, rất
nhiều người phụ nữ giống chị. Cứ mỗi mùa gặt, họ lại dập dìu trên đê,
lượn lờ quanh lều của những thợ gặt, những người đàn ông giữ lúa và bọn
nuôi vịt chạy đồng. Họ cố làm ra vẻ trẻ trung, tươi tắn nhưng mặt và cổ
đã nhão, nhìn kỹ phát ứa nước mắt. Đêm đến, sau các đụn lúa, họ thả
tiếng cười chút chít, tiếng thở mơn man… lên trời, làm nhiều người đàn
bà đang cắm cúi nấu cơm, cho con bú trong lều thắt lòng lại. Tối nào mua
rượu cho cha, chúng tôi cũng đi ngang qua những đôi người. Chúng tôi
nhận ra họ ngay, khi không còn mảnh vải nào trên người họ vẫn điềm nhiên
cười khúc khích và uốn éo thân mình chứ không trơ ra ngượng ngịu, cam
chịu như những người phụ nữ quê. Sáng sau, họ xiêu xiêu biến mất, đem
theo mớ tiền công ít ỏi suốt một ngày làm việc quần quật của đám đàn
ông.
Chị, cũng giống như họ, chớm tàn tạ, đói rã ruột ở thị thành
mới chạy xuống quê, cất cái quán nhỏ, giả đò buôn bán bánh kẹo lặt vặt,
thực chất là làm nghề. Ở đó đàn ông dễ tính và thiệt thà. Chị sống nhờ
những món tiền họ cắm câu đêm đêm, bằng tiền bán lúa, dừa khô hay những
buồng chuối chín. Cũng có lúc thu hoạch bất ngờ, khi chị mồi chài một
người đàn ông vào trò chơi giường chiếu, suốt hai ngày đêm, và chị được
một triệu hai. Đó là vốn vay xoá đói giảm nghèo, khi về tới nhà, với tám
trăm ngàn còn lại trong túi, hẳn người đàn ông ấy não nề biết bao
nhiêu, oán chị biết bao nhiêu khi thấy vợ con nheo nhóc bu quanh nồi
khoai luộc trong nhập nhoạng nắng chiều.
- Ăn trên mồ hôi nước mắt
của người ta nên lâu lâu bị đánh cũng đáng đời, hen mấy cưng ?
Chị
nói, và ngã nghiêng cười, dường như chị thấy mình trả giá vậy cũng vừa.
“Mà hên nghen, nhờ vậy mà gặp được mấy cưng, được ở chung vầy, vui thiệt
vui...”.
Cha không vui, vì có thêm một miệng ăn. Bầy vịt cũng không
vui, chúng mổ vào chân chị mỗi khi chị bước qua rào, “bà ở đây làm chi
để phần ăn của tụi tui bị xén bớt, trong máng độn toàn là trấu ngán thấy
ông thấy cha, đã vậy còn bắt tụi tui đẻ trứng để nuôi bà”. Chị nhảy xổm
ra, la oai oái, sau lại cười (mà con mắt đung đưa phía cha) “mai mốt
mấy con vịt quỷ này sẽ khoái chị, mấy hồi…”.
Nhưng tôi và Điền biết
thể nào chị cũng ra đi, trong mỏi mòn. Quãng thời gian chị bên chúng
tôi, vì thế cũng mong manh. Nhiều khi lùa vịt ăn mót một đỗi đồng, nghĩ
chị bỏ đi, Điền thảng thốt chạy về.
- Mấy cưng thương chị thiệt hả ?
Tội chưa… !?? ”.
Chị ngạc nhiên, thấy nước mắt ràn rụa trên má
thằng Điền (mà chị không biết là nó bị bệnh chảy nước mắt sống từ hồi
chín tuổi). Thật cảm động khi đời đánh ta tả tơi bầm dập, vậy mà hai đứa
nhỏ này lại trìu mến, quyến luyến lạ lùng. Thêm một lý do nữa để chị ở
lại với chúng tôi, trong một mùa hạn nóng bỏng, bất thường.
Mùa đến
sớm. Vì vậy mà nắng rất dài. Mới rồi, chúng tôi dừng chân ở một xóm nhỏ
bên bờ sông lớn mênh mang. Mỉa mai, người ở đây lại không có nước để
dùng (như chúng tôi đi trên đất dằng dặc mà không có cục đất chọi chim).
Người họ đầy ghẻ chóc, những đứa trẻ gãi đến bật máu. Họ đi mua nước
ngọt bằng xuồng chèo, nín thở để nước khỏi sánh ra ngoài vì đường xa,
nước mắc. Buổi chiều đi làm mướn về, họ tụt xuống ao tắm táp thứ nước
chua lét vì phèn, rồi xối lại đúng hai gàu. Nước vo cơm dùng để rửa rau,
rửa rau xong dành rửa cá. Con nít ba tuổi đã biết quý nước, mắc lắm
cũng ráng chạy ra vườn đái vô chậu ớt, chậu hành (báo hại cây rụi lá). Ở
đó, có người con trai bảo, “ước làm sao trước lúc má tui chết, bà được
tắm một bữa đã đời”. Câu nói này làm tôi thương anh ta quá chừng. Hôm
tôi đi, anh tần ngần đứng bên hè, hỏi nhỏ “Không biết em có muốn ở lại
với… má tui?!”. Tôi lắc đầu, hai gàu nước ít ỏi của má anh, tôi nỡ nào
sẻ nửa ?
Tôi giục cha rời khỏi cái xóm tàn tạ đó. Những cánh đồng
chúng tôi qua, lúa chết khô khi mới trổ bông. Người ta không thể trồng
đậu, trồng dưa vì thiếu nước. Bầy con nít giỡn nhoi trên những con kinh
khô trơ lòng.
Chỗ chúng tôi cắm lều cầm vịt, nước đã sắc lại thẫm
một màu vàng u ám. Nhưng chúng tôi chẳng có chỗ nào để đi nữa, từ bờ bên
kia của sông Bìm Bịp là vùng đệm cho những cánh rừng tràm lớn. Mùa này,
người ta lấy nước từ tất cả các dòng sông nhỏ, các con kinh để bơm vào
rừng, chống cháy. Chúng tôi cũng không thể ngược sông Bìm Bịp băng qua
vùng Kiên Hà, ở đó họ kiểm dịch thú y rất gắt gao. Và dịch cúm gia cầm
nghe đâu vẫn còn bùng phát khắp đồng bằng.
Để bầy vịt khỏi bị chôn
sống (điều đó đồng nghĩa với việc đứt vốn cho mùa sau), bọn tôi quyết
định vẫn cầm chúng ở đây. Chúng được nuôi trong sự mỏi mòn. Ngày ngày,
tôi lùa vịt đi ăn mót những bông lúa khô quắt queo trên đồng, không có
nước chúng bì bạch, chậm rì và chẳng thể đi xa. Trứng thưa thớt, những
quả trứng chúng đẻ ra cũng chai ngắt, dài nhằng, nhẹ tênh, vỏ dày sần
sượng. Đòi hỏi gì nữa ở những con vịt đã già, đã đẻ quần quật suốt ba
mùa trước, đã vô vọng vì ngày càng khó tìm lúa và cám trong máng thức
ăn. Ngay cả nước để chúng tắm táp cũng chua lét vì phèn.
Mà, mùa mưa
vẫn còn xa lắm.
Ngày ngày, Điền rủ chị đi giăng lưới, nhắp cá và
tát những cái mương cạn. Cá ăn không hết, chị đem vô xóm bán và hãnh
diện đưa cho cha vài mươi ngàn thừa sau khi đã sắm ít quần áo. Mắt chị
nhìn cha đầy khiêu khích, “Cuộc đeo đuổi vẫn còn dài, cưng à…”.
Chị
đổ lì. Chị tìm mọi cách để sà vào cha. Một bữa chị bảo Điền xuống ghe
ngủ với tôi, còn chị sẽ lên chòi. Đó là một đêm tối nhờ nhờ, trôi trên
trời một mảnh trăng mỏng leo lét. Điền ngọ nguậy, xoay trở liên tục, nó
kêu khó ngủ, đòi nghe tôi hát, bài gì cũng được. Nhưng Điền vẫn thao
thức, dường như giọng hát tôi không át được tiếng sột soạt rạo rực trong
cái chòi nhỏ trên bờ. Điền chê ngủ ghe chòng chành quá chừng. Tôi biết
lòng nó đang chao.
Điền có những ngày bối rối. Nó hay hỏi tôi,
“người ta thương mẹ ra làm sao?”. Mặt nó dãn ra, khi biết cây kẹp tóc,
trái dừa tươi hay con cá thác lác… mà nó dành cho chị cũng giống hệt như
người ta vẫn thường cho mẹ. Và niềm nhớ lúc đi xa, nỗi khao khát được
nằm gần, được dụi mũi mình vào da thịt người đó… cũng tự nhiên như ý
nghĩ bình thường nhất của những đứa con. Nhưng những nghi hoặc vẫn loay
hoay trong mắt Điền, và nó quyết định chịu đựng một mình, khám phá một
mình. Thí dụ như đêm nay, cái gì khiến tim ta đau nhói, cái gì làm cho
ta cảm thấy giận dữ, nặng nề ?
Khi tôi thức dậy, Điền đã mệt mỏi
thiếp đi, nó nằm co quắp, hai tay kẹp giữa đùi, mặt buồn như phủ một lớp
sương giá. Chị bước ra khỏi chòi, khoan khoái vươn vai. Sự ưng ý, mãn
nguyện lấp lánh trên khoé mắt. Khuôn mặt chị tràn ngập ánh sánh, như chị
vừa mở ra một cánh cửa mặt trời. Có một con đường nào đó trãi dài trước
chị. Chị cười, bảo :
- Hồi hôm sương nhiều ghê, nó nhiểu lên mặt
chị hoài, nhột gần chết.
Rồi chị giành nấu cơm. Chị xoắn tay áo lên
hì hụi thổi lửa, đầu tóc xấp xãi dính đầy vảy cá. Trông chị như bà vợ
tảo tần. Hình ảnh ấy làm tôi ứa nước mắt, nhưng cha tôi chỉ lạt lẽo
nhếch cười. Vì cái cười đó mà tôi ứa nước mắt thêm lần nữa.
Cha đưa
chị một ít tiền ngay trong bữa cơm, khi nhà đủ mặt, “Tôi trả cho hồi
hôm…”. Rồi cha điềm nhiên phủi đít đủng đỉnh đứng lên, sự khinh miệt và
đắc thắng no nê trong mắt. Chị nhét tiền vào trong áo ngực, cười, “Trời
ơi, ba mấy cưng sộp quá chừng”.
Điền và tôi rủ chị đi câu (Chúng tôi
cho là chị buồn, dù chuyện đó khá tức cười, làm điếm được trả tiền mà
buồn nỗi gì). Suốt buổi, không dính con cá nào, chị nói, “Mắc cười quá,
tới mấy con cá quỷ này còn chê chị”. Câu nói nghe tỉnh bơ, bâng quơ mà
tủi vô phương. Điền lặng bắt con cá rô lội xuống mương, lặn sâu, móc cá
vô lưỡi câu của chị. Lúc nó trồi đầu lên thì đã thấy chị cười.
Trưa
ấy chúng tôi trầm nghịch dưới nước rất lâu. Chị cười nôn khi thấy bùn
bám dưới mũi tôi xám xanh như bộ râu củ ấu. Tự dưng nét mặt chị bỗng âu
yếm lạ, như đang nựng nịu một đứa bé con và thằng em trai mười bảy tuổi
của tôi đứng đực ra, chết lặng trong nỗi ngượng ngùng. Nước cồn cào chỗ
bụng nó, tôi biết chị đang táo tợn làm gì đó phía dưới. Rồi phát hiện ra
một mất mát lớn lao, chị thảng thốt kêu lên :
- Trời đất ơi, sao
vầy nè, cưng ?
Chị toàn hỏi những câu hỏi khó. Chỉ nghe thôi đã đau,
nói chi trả lời. Thí dụ như có lần chị hỏi “Má mấy cưng đâu ?”, “Nhà
mấy cưng ở chỗ nào ?”, thằng Điền đổ quạu :
- Biết chết liền !